Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός ότι οι εργασιακοί χώροι, στους οποίους οι άνθρωποι κινούνται, επιδρούν στις σκέψεις, στα συναισθήματά και στις πράξεις τους. Αυτή η σχέση, όμως, είναι αμφίδρομη.
Με παρόμοιο τρόπο, και οι άνθρωποι επιδρούν στο εργασιακό τους περιβάλλον μέσω των σκέψεων, των συναισθημάτων, των συμπεριφορών και των αντιδράσεών τους.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη των συναισθημάτων στον εργασιακό χώρο, η επιστημονική έρευνα των οποίων εμφανίστηκε στη δεκαετία του ’30, κυρίως στις Η.Π.Α. Ο δρόμος προς αυτή την οδό ανοίχτηκε τόσο από την επιθυμία και την ανάγκη για κατανόηση των συναισθημάτων των εργαζομένων από αυτούς που τους διηύθυναν, αλλά και από παλαιότερες ανακαλύψεις, οι οποίες οδήγησαν στην εφαρμογή επιστημονικών αρχών για τη μελέτη των κοινωνικών φαινομένων.
Συναισθήματα και εργασία
Τα συναισθήματα, τα οποία προκαλούνται σε μεγάλο βαθμό από τις ερμηνείες που δίνουν οι άνθρωποι πάνω σε διάφορα γεγονότα, κάνουν την εμφάνισή τους και στους εργασιακούς χώρους. Με αυτή τη λογική, οι εργασιακοί χώροι μπορούν να χαρακτηριστούν σε μεγάλο βαθμό ως συναισθηματικοί χώροι. Τα εργασιακά συναισθήματα είναι θετικής ή αρνητικής υφής, αποτελούν αναχαιτιστικό ή βοηθητικό παράγοντα στην επίτευξη της εργασίας και στις εργασιακές σχέσεις και χαρακτηρίζονται από τη μεγάλη τους ποικιλία (άγχος, ικανοποίηση, θυμός, ενθουσιασμός φθόνος, η ζήλια, η ανακούφιση, ελπίδα, χαρά, περηφάνια, αγάπη κ.α).
Γενεσιουργοί παράγοντες συναισθημάτων στο εργασιακό πλαίσιο
Κάποια από τα στοιχεία που οδηγούν στην παραγωγή συναισθημάτων και διαθέσεων στην εργασία είναι τα ακόλουθα:
Ενδογενείς παράγοντες στην εργασία: παραδείγματα αυτών των κατηγοριών περιλαμβάνουν τα στρεσογόνα ή ευχάριστα εργασιακά γεγονότα, την ηγεσία και τους ηγέτες, τα χαρακτηριστικά της ίδιας της εργασίας, τις συνθήκες εργασίας, τις αμοιβές και τις τιμωρίες κ.α.
Εξωγενείς παράγοντες στην εργασία: πιθανά κάποια από τα συναισθήματα που οι άνθρωποι βιώνουν στην εργασία τους να παράγονται κάπου αλλού π.χ. τα οικογενειακά προβλήματα ή οι δυσκολίες επιδρούν στο πως κάποιος αισθάνεται στο εργασιακό του περιβάλλον. Αντίστροφα, η ομαλή και ευχάριστη οικογενειακή ή διαπροσωπική ζωή καθρεφτίζεται και αυτή με τη σειρά της στην εργασία.
Η Θεωρία Συναισθηματικών Γεγονότων (Affective Events Theory-AET)
Η κατανόηση των συναισθημάτων στην εργασία βοηθήθηκε σημαντικά από ένα μοντέλο των Weiss και Cropanzano (1996), που ονομάζεται Θεωρία Συναισθηματικών Γεγονότων (Affective Events Theory-AET). Η Θεωρία αυτή βοηθά, αρχικά, στην κατανόηση της εργασιακής συμπεριφοράς, ικανοποίησης και απόδοσης, και, παράλληλα, συνδράμει στο γεγονός ότι τα εργασιακά γεγονότα και τα συναισθήματα δε θα πρέπει να αγνοούνται, ακόμα και όταν θεωρούνται μικρά, γιατί τα τελευταία έχουν την τάση να συσσωρεύονται.
Οι Weiss και Cropanzano παρουσίασαν ένα γνωστικό μοντέλο που περιγράφει ότι οι υπάλληλοι αντιδρούν συναισθηματικά σε πράγματα που τους συμβαίνουν στην εργασία τους, και το γεγονός αυτό επιδρά στην εργασιακή τους επίδοση και ικανοποίηση. Η Θεωρία ξεκινά με την αναγνώριση του ότι τα συναισθήματα είναι μια απόκριση σε ένα γεγονός που λαμβάνει χώρα στο ατομικό εργασιακό περιβάλλον. Το εργασιακό περιβάλλον περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που εμπερικλείονται στην εργασία, δηλαδή τα χαρακτηριστικά της εργασίας, την ποικιλία καθηκόντων, το βαθμό αυτονομίας, τις εργασιακές απαιτήσεις και τις συνθήκες για έκφραση της συναισθηματικής κόπωσης. Αυτό το περιβάλλον δημιουργεί εργασιακά γεγονότα που μπορεί να έχουν τη μορφή ανάτασης, δυσκολίας ή και τα δύο. Αυτά τα εργασιακά γεγονότα κινητοποιούν θετικές και αρνητικές αντιδράσεις. Ωστόσο, η σχέση γεγονότων και αντίδρασης ρυθμίζεται από τη διάθεση και την προσωπικότητα του εργαζόμενου. Η προσωπικότητα αλλά και η ατομική διάθεση προδιαθέτει την ίδια την απόκριση αλλά και την ένταση της απόκρισης σε κάθε εργασιακό γεγονός.
Τεχνικές με στόχο την υγιή διαχείριση του συναισθήματος των εργαζομένων
Μπορούμε να χωρίσουμε τις στρατηγικές σε δύο κατηγορίες, σε αυτές που αφορούν τις προληπτικές τεχνικές υγιούς διαχείρισης συναισθήματος και σε αυτές που έχουν να κάνουν με την αποκατάσταση.
Προληπτικές τεχνικές: αξιολόγηση του συναισθηματικού αντίκτυπου των εργασιών, διαμόρφωση ενός θετικού και φιλικού συναισθηματικού κλίματος, ενθάρρυνση ενός θετικού και φιλικού συναισθηματικού κλίματος δια μέσω αμοιβών και συνταξιοδοτικών συστημάτων, επιλογή εργαζόμενων και ομάδων που βασίζονται σε θετικές συναισθηματικές στάσεις, καθώς και εκπαίδευση εργαζομένων σε δεξιότητες συναισθηματικής νοημοσύνης και υγιούς συναισθηματικής έκφρασης.
Τεχνικές αποκατάστασης: αλλαγή κουλτούρας, περιβαλλοντική και εργασιακή αλλαγή μέσω ανασχεδιασμού της εργασίας, καθώς και ατομική αλλαγή μέσω επικεντρωμένης εκπαίδευσης.
Η μελέτη του συναισθήματος στον εργασιακό χώρο έχει επιφέρει και μπορεί να επιφέρει ακόμα πιο πολλές και σημαντικές αλλαγές τόσο σε αυτόν όσο και στον τρόπο αντιμετώπισης του εργαζομένου. Πιο αναλυτικά, αποτελεί πρόσφορο έδαφος σε θεωρητικό, ερευνητικό και ακαδημαϊκό επίπεδο, αφού σηματοδοτεί ένα ευρύ καθώς και εξαιρετικά ενδιαφέρον ερευνητικό αντικείμενο, με πολλές παραμέτρους. Μια ακόμη θετική συνέπεια της ενασχόλησης με το συναίσθημα στον εργασιακό χώρο έχει να κάνει με το γεγονός ότι το ενδιαφέρον για τα συναισθήματα τόσο σε ερευνητικό όσο και σε ενδο-εργασιακό πλαίσιο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια προσωποκεντρική αλλά και ανθρωπιστική προσπάθεια προσέγγισης του εργαζόμενου, ο οποίος δε θα πρέπει να αντιμετωπίζεται μόνο ως απλό εργαλείο επίτευξης παραγωγικού εργασιακού έργου, αλλά ως μια σύνθετη, πολύπλευρη και πολυδιάστατη ολότητα.
Πώς να αντιμετωπίσετε τους «δύσκολους» συναδέλφουςΤο αφεντικό είναι υπερβολικά απαιτητικό, οι συνάδελφοι απόμακροι, ενοχλητικοί, ανταγωνιστικοί και έτοιμοι πάντα να σας μειώσουν.
Αν δεν έχετε ήδη περάσει από ένα τέτοιο εργασιακό περιβάλλον, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να βρεθείτε σε ένα ανάλογο στο μέλλον – ειδικά σε μια εποχή που όλοι παλεύουν να κρατήσουν μια δουλειά με νύχια και με δόντια, ακόμη και εις βάρος άλλων. Μην απελπίζεστε αν αισθάνεστε ότι δεν υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπίσετε τέτοιες καταστάσεις, παρά μόνο να τα «βροντήξετε» και φύγετε. Η πείρα μου έχει δείξει ότι υπάρχουν κάποια βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε προκειμένου να εμβαθύνετε στην κατάσταση και να ακολουθήσετε τις λύσεις που ταιριάζουν σε αυτή, βγαίνοντας από τη θέση του θύματος.
Αναγνωρίστε νωρίς τους «προβληματικούς» συνεργάτες.
Είτε μόλις ξεκινήσατε σε μια καινούργια δουλειά, είτε αλλάξατε τμήμα, το σημαντικό είναι να βρείτε από νωρίς ποιοι συνάδελφοι είναι «τοξικοί». Κάποιοι μιλάνε πολύ και δεν ακούνε ποτέ, άλλοι είναι ισχυρογνώμονες, ενώ μπορεί να συναντήσετε κι αυτούς που κριτικάρουν συνεχώς αρνητικά τη δουλειά των άλλων, που είναι ασυνεπείς ή αυτούς που κουτσομπολεύουν… επικίνδυνα. Είναι πολλοί οι τύποι κι εσείς πρέπει εξ αρχής να τους ανιχνεύσετε για να μην πέσετε στις παγίδες τους.
Προσέξτε τα αφεντικά
Όλοι έχουμε βρεθεί κάτω από την πίεση ενός αλαζονικού αφεντικού, που θέλει να ελέγχει τα πάντα και πολλές φορές να μην αναγνωρίζει τη δουλειά μας. Αν έχετε πρόθεση να κρατήσετε τη δουλειά σας, θα πρέπει να μάθετε να πηγαίνετε με τα νερά του, όσο φυσικά αυτό δεν αλλοιώνει την προσωπικότητά σας. Αν σας θίγει ή δεν αναγνωρίζει τη δουλειά σας και δρα με αυτόν τον τρόπο με όλους τους υπαλλήλους, σημαίνει ότι δεν έχει κάτι προσωπικό μαζί σας. Αν διαπιστώνετε χρωματισμένες αρνητικά συμπεριφορές μόνο απέναντί σας, ζητήστε ένα ραντεβού μαζί του. Έτσι θα αποδείξετε το δυναμισμό σας, αλλά και τη διακριτική σας διάθεση να επιλύσετε το θέμα. Αυτό που πρέπει να προσέξετε είναι να μην τον θέσετε σε κατάσταση άμυνας, αλλά να κάνετε διάλογο μαζί του.
Εκτιμήστε την κατάσταση.
Αφού ξεπεράσετε το πρώτο σοκ ότι κάποιοι συνάδελφοι/συνεργάτες σας φέρονται αντιεπαγγελματικά, πάρτε βαθιές ανάσες και προσπαθήστε να δείτε τι είναι αυτό πάνω σας που μπορεί να τους προκαλεί. Το κάνουν και με άλλους; Έχει να κάνει με εσάς ή με τη διάθεσή τους; Σας βλέπουν ανταγωνιστικά; Σας φοβούνται;
Λάβετε δράση
Το να αποδεχτούμε σιωπηλά την κατάσταση δεν είναι καλή επιλογή και προσωπικά δεν με έχει βοηθήσει ποτέ. Αν εκτιμάτε ότι ο συνάδελφος που σας διαβάλλει, σας βλέπει ανταγωνιστικά, μιλήστε μαζί του, προκειμένου να του δείξετε ότι δεν επιθυμείτε τη θέση του, αλλά είστε ευχαριστημένη από τη δική σας. Αν η αρνητική του συμπεριφορά περιορίζεται σε μεμονωμένα περιστατικά και έχει να κάνει με άλλους παράγοντες, υψώστε το ανάστημά σας ανά περίσταση, χωρίς να δώσετε συνέχεια. Αν, όμως, οφείλεται στο ότι θέλει να σας κάνει τη ζωή δύσκολη, απλώς και μόνο επειδή «δεν ταιριάζουν τα χνώτα σας», κρατήστε αποστάσεις, αφού πρώτα του δείξετε ότι έχετε αντιληφθεί το παιχνίδι που παίζει και θα απευθυνθείτε σε ανώτερούς του αν χρειαστεί.
Κινηθείτε με γρήγορα βήματα.
Αν αφήσετε την κατάσταση να διαιωνίζεται, ο θυμός που σας προκαλεί θα μεγαλώσει τόσο μέσα σας, ώστε να μην μπορείτε να δείτε πλέον τα πράγματα αντικειμενικά και ίσως να καταλήξετε σε ακραίες αντιδράσεις. Ακόμη, θα έχετε δώσει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στο συνάδελφο να σας φέρεται με άσχημο και θα έχετε αφήσει μια κατάσταση να καθιερωθεί.
Συμφωνείστε ότι διαφωνείτε
Αν οι διαφορές σας έχουν να κάνουν με την οπτική σας πάνω σε ένα project ή στον τρόπο που πρέπει να γίνει μια δουλειά, προσπαθήστε να του εξηγήσετε ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό δύο άνθρωποι να διαφωνούν και ότι είστε διατεθειμένη να βρείτε μια μέση οδό που θα ικανοποιεί και τους δύο. Αν η άλλη πλευρά δεν δείξει καμία θέληση για συμβιβασμό, εξηγήστε στον προϊστάμενό σας ότι εσείς είχατε όλη την καλή θέληση να συνεργαστείτε με το άτομο αυτό κάνοντας συμβιβασμούς – αλλά όχι υποχωρώντας ολοκληρωτικά – ενώ αυτό όχι.
Προστατέψτε τη φήμη σας.
Το να παραπονιέστε σε όλους όπου σταθείτε κι όπου βρεθείτε, δεν έχει τίποτα να σας προσφέρει πέραν του ότι θα καταλήξετε η «γκρινιάρα» του γραφείου και θα δημιουργήσετε αντιπάθειες. Συν του ότι αν εμπλέκεστε συνεχώς σε διάφορες παρόμοιες καταστάσεις, ο διευθυντής σας πιθανόν να αρχίσει να σας κατηγορεί ότι δεν αφιερώνετε αναπόσπαστο χρόνο στη δουλειά σας. Μιλήστε μόνο με κάποιο έμπιστο άτομο, αν αυτό σας βοηθάει να εκτονωθείτε.
Το μυστικό
Ό,τι κι αν υπομένετε από συναδέλφους-σαμποτέρ, ποτέ μην πέσετε στο επίπεδό τους – αυτό είναι κάτι που ακολουθώ πιστά στη ζωή μου. Δίνετε πάντα το παράδειγμα, διατηρήστε την ψυχραιμία σας και δράστε με επαγγελματισμό. Αν το θέμα προχωρήσει, εσείς θα έχετε διαφυλάξει την αξιοπρέπειά σας και αυτό θα κάνει καλή εντύπωση στους ανώτερούς σας.
Τρόποι αντιμετώπισης δύστροπων αφεντικών
Ας μιλήσουμε για αφεντικά. Καταρχήν υπάρχει ο ιδεότυπος του «Ψείρα». Είναι αυτός που κάνει παρατηρήσεις για οτιδήποτε από το μέγεθος της γραμματοσειράς σε ένα email μέχρι τον κόμπο της γραβάτας. Μετά έρχεται ο Βρετανός αποικιοκράτης που μεταχειρίζεται τους υπαλλήλους ως Βιρμανούς μπάτλερ ζητώντας από καφέ το πρωί μέχρι ξεσκόνισμα του γραφείου στο τέλος της ημέρας. Πολλοί θα γνωρίζετε το «Δεινόσαυρο» που έχει δει περισσότερες αλλαγές διοικήσεων και από τους μεγαλομετόχους στην εταιρεία και κατά συνέπεια η γνώμη του έχει πάντα μεγαλύτερη βαρύτητα. Τέλος έχουμε το «Γεννημένο αφεντικό» που θεωρεί ότι δικαιωματικά βρίσκεται εκεί που βρίσκεται. Είναι ειδήμων στις μηχανορραφίες και η έμπρακτη απόδειξη ότι η ήττα έχει πολλούς υπεύθυνους η νίκη μόνο έναν. Αυτόν.
Εκτός αν το δικό σας αφεντικό δεν εμπίπτει σε καμιά από αυτές τις κατηγορίες, ανήκετε δηλαδή στο 2% των Ελλήνων εργαζομένων, δεν μπορεί παρά να σας απασχολεί το τι μέλλει γενέσθαι. Πως θα διαχειριστείτε την κατάσταση για να κάνετε την εργασιακή σας καθημερινότητα καλύτερη και να μην υποχρεωθείτε από τα πράγματα σε εθελούσια έξοδο άνευ αποδοχών. Κάθε όμως πρόβλημα έχει και τη λύση του. Το ίδιο και τα δύστροπα αφεντικά.
Όταν πρόκειται για τη διαχείριση αφεντικών πρέπει να γνωρίζετε δύο πράγματα: Ότι αφενός δεν κάνουν ότι κάνουν επίτηδες, απλώς έτσι είναι. Αφετέρου ότι μπορεί να συγκεντρώνουν χαρακτηριστικά περισσότερων κατηγοριών οπότε η διαχείριση μπορεί να γίνει περίπλοκη. Σε κάθε όμως περίπτωση μετράει πως χειρίζεστε εσείς τα πράγματα.
Ψυχραιμία
Πρώτον, χρειάζεστε την έξωθεν καλή μαρτυρία από το υπόλοιπο εργασιακό σας περιβάλλον. Και αν οποιαδήποτε στιγμή χάσετε την ψυχραιμίας σας θα φανείτε εσείς ο κακός και το αφεντικό σας ο καλός. Γι’ αυτό χρειάζεται ατσάλινα νεύρα και προσεκτική επιλογή της στιγμή που θα πάρετε τα πράγματα στα χέρια σας. Αν η ατμόσφαιρα είναι ούτως ή άλλως τεταμένη ή εσείς κουρασμένος και εκνευρισμένος το μόνο που θα πετύχετε είναι η επιδείνωση της κατάστασης. Αν αντίθετα επιλέξετε ένα πρωινό που θα είστε πιο ήρεμος και σε καλύτερη διάθεση θα μπορέσετε να παρουσιάσετε καλύτερα τα αιτήματα σας και να μη χάσετε το δίκιο σας.
Σε ωραίο περιτύλιγμα
Όταν αιτείστε κάτι στον ανώτερο σας, πρέπει να δίνετε όσο το δυνατόν λιγότερο προσωπικό χαρακτήρα. Αντί αυτού μπορείτε να καλύψετε ότι διεκδικείτε σε επαγγελματική «συσκευασία». Αντί να λέτε τι κατευθείαν τι σας ενοχλεί και να το παρουσιάζετε ως λάθος του αφεντικού, ξεκινήστε από μια γενικότερη συζήτηση για το τι αλλαγές χρειάζεται το δικό σας κομμάτι της εταιρείας. Αντί να χρησιμοποιείτε το «εγώ» στο λόγο σας χρησιμοποιήστε το «εμείς». Αντί του «εσύ» χρησιμοποιήστε «η διεύθυνση της εταιρείας». Ο καλός χειρισμός του λόγου θα μειώσει τις προσωπικές αντιστάσεις του αφεντικού σας και το λιγότερο που θα πετύχετε είναι η έναρξη των διαπραγματεύσεων.
Τα γραπτά μένουν
Τα λόγια όσο και καλά να τα χειριστείτε μπορεί γρήγορα να γίνουν «του αέρα». Αντίθετα κάθε μορφή γραπτής επικοινωνίας έχει επίσημη μορφή και θεωρείται απόδειξη. Φυσικά δεν μπορείτε να πείτε στον προϊστάμενο σας «αυτό το θέλω γραπτώς». Μπορείτε όμως πολύ εύκολα στο κλείσιμο μιας συζήτησης να προσφερθείτε να του στείλετε ένα email με την περιγραφή της κατάστασης και τις προτάσεις σας ώστε να τις μελετήσει με την άνεση του. Σε κάθε περίπτωση έχετε προστατέψει τα νώτα σας και αν κάτι πάει στραβά θα έχετε χειροπιαστές αποδείξεις. Επίσης είναι πολύ πιο πιθανό ο προϊστάμενος σας να δώσει σημασία όταν δει ότι έχετε τη διάθεση να δώσετε επίσημη διάσταση πέρα από τη φιλική κουβεντούλα.
Ιδιαιτέρως
Η διακριτικότητα και αποτροπή κάθε προστριβής σε δημόσιο χώρο είναι πολύ σημαντική. Αυτό που θέλετε να πετύχετε δεν είναι η απαξίωση του προϊσταμένου σας -κάτι που είναι δύσκολο ούτως ή άλλως- αλλά η λύση του προβλήματος σας. Διακριτικότητα σημαίνει δύο πράγματα. Αφενός δε συζητάτε τίποτα με κανένα πλην του προϊσταμένου σας γιατί δε θέλετε να τα μάθει από τρίτους. Αφετέρου πάντα όταν ζητάτε μια ακρόαση αυτή πρέπει να γίνεται σε κάποιο κλειστό χώρο. Αν τυχόν αμφισβητήσετε ανοιχτά τη εξουσία του προϊσταμένου σας τα πράγματα θα πάρουν διαφορετική τροπή από αυτή που περιμένετε.
Άλλο η δουλειά και άλλο τα αφεντικά
Πολλοί άνθρωποι κάνουν το λάθος να συσχετίζουν το αφεντικό τους και τη συμπεριφορά του με τη δουλειά τους. Όταν οι σχέσεις τους δεν είναι καλές, σταματούν σε κάποιο βαθμό να προσφέρουν εργασία ή μειώνουν την εμπλοκή τους με ζητήματα της εταιρείας. Στο ακραίο, όμως, σενάριο που τα πράγματα θα φτάσουν στη διοίκηση, δε θέλετε σε καμία περίπτωση να ρωτήσουν αν είστε κάποιος που είναι καλός υπάλληλος ή κάποιος που τον τελευταίο καιρό «κρυβόταν». Το να διατηρείτε τη δουλειά σας σε υψηλά επίπεδα θα δώσει περισσότερη ισχύ στα επιχειρήματα σας.
Διεκδικείστε
Αν τα αιτήματα σας είναι δίκαια και αν μέχρι τώρα έχετε κάνει τις σωστές ενέργειες , αλλά δεν βλέπετε αποτέλεσμα, είναι ώρα να αλλάξετε επίπεδο. Πάντα τηρώντας τους στοιχειώδεις κανόνες του επαγγελματικού savoir vivre, απευθυνθείτε στο τμήμα προσωπικού ή τον υπεύθυνο που χειρίζεται αυτά τα θέματα. Φροντίστε να έχετε προετοιμαστεί σωστά ώστε να μην πηγαινοέρχεστε στο γραφείο του. Αλλιώς θα αποκτήσετε την ταμπέλα του ταραχοποιού.
Το να παραμένετε σιωπηλός σε ένα φθοροποιό εργασιακό περιβάλλον είναι το ίδιο επιβλαβές με το να παραιτείστε ή να εκρήγνυστε κάθε φορά που κάτι πάει στραβά. Προβλήματα θα υπάρχουν όσο θα υπάρχουν άνθρωποι και κανείς δε θα σας κατηγορήσει που διεκδικείτε καλύτερες συνθήκες. Αρκεί να το κάνετε με το σωστό τρόπο!
Το εργασιακό άγχος… κοστίζει!
Το εργασιακό άγχος αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως η μεγαλύτερη πρόκληση τόσο στην υγεία των εργαζόμενων όσο και σε εκείνη των επιχειρήσεων. Η υγεία και η ευεξία μπορούν να επηρεαστούν από την εργασία τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Σε βέλτιστες εργασιακές συνθήκες, η εργασία μπορεί να αποτελέσει στόχο, να δώσει νόημα για την ζωή και να προσδώσει στο άτομο ταυτότητα, αυτό-σεβασμό, κοινωνική στήριξη και υλικές αμοιβές.
Όμως οι σύγχρονες συνθήκες εργασίας δεν είναι ιδανικές.
Έρευνες δείχνουν ότι μεγάλα ποσοστά των εργαζόμενων στην Ευρώπη είτε έχουν εργασίες με αυστηρές προθεσμίες, είτε εκτελούν μονότονες εργασίες, είτε δεν έχουν καμία επιρροή στην οργάνωση της εργασίας τους, είτε όλα αυτά μαζί. Οι παραπάνω παράγοντες, αλλά και πολλοί άλλοι, προκαλούν το γνωστό «εργασιακό άγχος», το οποίο έχει άμεσες επιπτώσεις τόσο στη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου, όσο και στην εργασιακή του απόδοσή.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΆΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ
Ως άγχος ορίζεται ο τρόπος με τον οποίο ο οργανισμός προετοιμάζεται να αντιδράσει απέναντι σε απειλές και κινδύνους. Αφορά ακριβώς εκείνο το αίσθημα που βιώνουν τα άτομα όταν δέχονται πιέσεις είτε από το εξωτερικό περιβάλλον (π.χ. οικογένεια, σχέσεις, σπουδές, εργασία) είτε από τον εαυτό τους (π.χ. προσδοκίες, απαιτήσεις, επιθυμίες, αρνητικός τρόπος σκέψης, ορισμένες αρνητικές συνήθειες (όπως τελειομανία), στοιχεία προσωπικότητας κτλ.) και στον τρόπο με τον οποίο αυτά αντιδρούν όταν δέχονται αυτές τις πιέσεις.
Στους σύγχρονους χώρους εργασίας η πίεση είναι αναπόφευκτη λόγω των αυξημένων απαιτήσεων. Ανάλογα με τη φύση της εργασίας και τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου, η πίεση μπορεί να το κινητοποιεί ή να του παρέχει κίνητρο. Ωστόσο αν η πίεση γίνει υπερβολική ή μη διαχειρίσιμη τότε καταλήγει σε εργασιακό στρες.
Το εργασιακό άγχος προκαλείται από ένα πλήθος παραγόντων πίεσης.
Μερικοί από τους συχνότερους είναι:
Υπερφόρτωση ή λιγοστή εργασία
Ανεπαρκής χρόνος ή μέσα για την ολοκλήρωση εργασιών
Έλλειψη σαφούς περιγραφής, απαιτήσεων ή ελέγχου της εργασίας
Μη αναγνώριση ή αμοιβή για την καλή εργασιακή απόδοση
Πολλές ευθύνες με περιορισμένη δυνατότητα λήψης αποφάσεων
Έλλειψη επικοινωνίας, συνεργασίας ή υποστήριξης από προϊστάμενους, συναδέλφους ή υφιστάμενους
Εργασιακή ανασφάλεια (μη μονιμότητα, επικίνδυνες συνθήκες εργασίας, κ.ά)
Προκαταλήψεις σχετικά με το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα ή την θρησκεία
Έκθεση σε βία, απειλές ή παρενοχλήσεις, κ.ά
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Δεδομένου ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα σημάδια του άγχους πριν αυτά γίνουν έντονα και επηρεάσουν σημαντικά την υγεία του ατόμου. Τα συμπτώματα του έντονου άγχους εκδηλώνονται σε τέσσερα επίπεδα: στο σώμα (Φυσικά), στη σκέψη (Γνωστικά), στο συναίσθημα (Συναισθηματικά) και στη συμπεριφορά (Συμπεριφοριστικά):
ΦΥΣΙΚΑ:
Κεφαλαλγίες
Σφιγμένοι μύες/ πόνοι στην πλάτη, τον αυχένα
Μυϊκή ένταση και ακαμψία
Ναυτία, ζάλη, εφίδρωση
Πόνος στο στήθος, ταχυκαρδία
Ξηροστομία
Δύσπνοια
Αύξηση ή απώλεια βάρους
Δερματικές παθήσεις (έκζεμα)
Διαρκές αίσθημα κόπωσης ή εξάντλησης, κ.ά ΓΝΩΣΤΙΚΑ:
Προβλήματα μνήμης
Αναποφασιστικότητα
Αδυναμία συγκέντρωσης
Πρόβλημα καθαρής σκέψης
Αρνητική σκέψη
Αγχωτικές ή φευγαλέες σκέψεις
Σταθερό αίσθημα ανησυχίας
Απώλεια διάθεσης για οτιδήποτε ευχαριστεί το άτομο
Απώλεια αντικειμενικότητας, κ.ά.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΑ:
Κατήφεια
Υπερένταση/ διέγερση
Δυσφορία/ Ανησυχία
Οξυθυμία
Ευερεθιστότητα, ανυπομονησία
Απαισιοδοξία
Διαρκής ανησυχία/ Φοβίες
Γρήγορη εναλλαγή συναισθημάτων
Αδυναμία χαλάρωσης
Αίσθηση νευρικότητας και αγωνίας
Αίσθηση μοναξιάς και απομόνωσης
Κατάθλιψη ή αίσθημα δυστυχίας, κ.ά. ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΑ:
Υπερκατανάλωση τροφής ή ανορεξία
Υπνηλία ή αϋπνία
Κοινωνική απόσυρση/ απομόνωση
Εγκατάλειψη
Παρορμητικότητα
Έλλειψη οργανωτικής ικανότητας
Επιθετικότητα
Χρήση αλκοόλ, τσιγάρων
Νευρικές συνήθειες (π.χ. δάγκωμα των νυχιών, τρίξιμο των δοντιών ή σφίξιμο σαγονιών)
Υπερβολικές αντιδράσεις, κ.ά
Καθένα από τα συμπτώματα αυτά μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη βλάβη στον ανθρώπινο οργανισμό εάν συνεχιστεί για πολύ. Για παράδειγμα από την έκκριση αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης στο αίμα αυξάνεται ο καρδιακός παλμός και η πίεση, καθώς και τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος καρδιαγγειακών διαταραχών, ή βλάβης στο συκώτι. Επίσης η έκκριση των ορμονών του θυρεοειδούς στο αίμα οδηγεί σε εξάντληση, απώλεια βάρους και γενικά σωματική κατάρρευση.
Πέραν από τον ανθρώπινο οργανισμό, το εργασιακό άγχος μπορεί να επηρεάσει και τις επιχειρήσεις αυξάνοντας την συστηματική αποχή των εργαζομένων από τα καθήκοντά τους, μειώνοντας την αφοσίωση στην εργασία, κλιμακώνοντας τις επισφαλείς εργασιακές πρακτικές και τον αριθμό των ατυχημάτων, κ.ά. Με λίγα λόγια, το εργασιακό άγχος επηρεάζει συνολικά την αποδοτικότητα, την παραγωγικότητα και την εικόνα των επιχειρήσεων.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Ο αποτελεσματικότερος τρόπος αντιμετώπισης του άγχους είναι εκείνος που παίρνει σαν βάση την πηγή του άγχους με στόχο την πλήρη αντιμετώπισή του. Σε ατομικό επίπεδο, μερικές χρήσιμες στρατηγικές αντιμετώπισης των πιεστικών καταστάσεων που προκαλούν άγχος μπορεί να είναι:
Βελτίωση της διαχείρισης χρόνου και των οργανωτικών ικανοτήτων: Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την καταγραφή υποχρεώσεων/ δραστηριοτήτων, τον καθορισμό προτεραιοτήτων, την τμηματοποίηση και ανάθεση εργασιών όπου είναι εφικτό, τη δημιουργία ισορροπημένου χρονικού προγράμματος, κ.ά.
Ελεύθερος χρόνος στο καθημερινό πρόγραμμα: Σκοπός είναι η φυσική άσκηση ή η ενασχόληση με ευχάριστη δραστηριότητα
Σταθερό πρόγραμμα ύπνου
Σωστές διατροφικές συνήθειες: Ισορροπημένη διατροφή, στις σωστές ποσότητες και πλούσια σε βιταμίνες, πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και άλλα θρεπτικά στοιχεία.
Καλή επικοινωνία: Αλλαγή και βελτίωση του τρόπου επικοινωνίας με συναδέλφους και φιλικά άτομα, σύντροφο ή οικογένεια.
Σε εταιρικό επίπεδο μπορούν να σημειωθούν οργανωτικές αλλαγές για να αποτρέψουν το εργασιακό άγχος. Κάποιες προτάσεις είναι οι ακόλουθες:
Διαχείριση άγχους μέσω εργονομίας (βελτίωση εξοπλισμού που χρησιμοποιείται κατά την εργασία), σχεδιασμού εργασιακού προγράμματος για την αποφυγή συγκρούσεων, χρονοδιαγράμματα με εναλλασσόμενες βάρδιες, κ.ά.
Σαφής Οργανωτική Δομή και Πρακτικές: Σαφείς πληροφορίες για την δομή, το σκοπό και την πρακτική της επιχείρησης στους εργαζόμενους, Καθορισμός εργασιακών ρόλων και σαφής καθορισμός ευθυνών.
Εργασιακή περιγραφή/ περιεχόμενο: Περιλαμβάνει την ξεκάθαρη περιγραφή των καθηκόντων των εργαζομένων και των σχεδιασμό καθηκόντων που παρέχουν κίνητρο, αίσθημα πληρότητας και την δυνατότητα να χρησιμοποιούνται ικανότητες
Συμμετοχή/ έλεγχος: Συμμετοχή των εργαζόμενων στις αποφάσεις ή τις δράσεις που επηρεάζουν την εργασία τους
Φόρτος εργασίας: Διασφάλιση αναθέσεων συμβατών με τις δυνατότητες και τους πόρους των εργαζομένων και εφαρμογή ανάκτησης από ειδικά απαιτητική σωματική ή νοητική εργασία
Εργασιακή ασφάλεια
Σχεδιασμός περιβάλλοντος: Βελτίωση των φυσικών εργασιακών συνθηκών αλλά και του κοινωνικού περιβάλλοντος με την παροχή ευκαιριών για κοινωνική αλληλεπίδραση (συμπεριλαμβανομένης της συναισθηματικής και κοινωνικής στήριξης και βοήθειας μεταξύ των συναδέλφων).
Εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων: Οι ικανότητες, οι γνώσεις και η ειδίκευση κάθε εργαζομένου θα πρέπει να ταιριάζει όσο γίνεται περισσότερο με της ανάγκες τις εργασίας του.
Ανάπτυξη ευαίσθητων και ανταποκρινόμενων συστημάτων διαχείρισης και αναβαθμισμένη επαγγελματική παροχή υπηρεσιών υγείας: Βελτίωση συμπεριφοράς για την αντιμετώπιση του εργασιακού άγχους, της γνώσης και της κατανόησής του καθώς και των ικανοτήτων τους να ανταπεξέλθουν σε αυτό όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται.
