Τα τρία μέρη της ψυχής κατά Πλάτωνα

ΤΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟ, ΤΟ ΘΥΜΟΕΙΔΕΣ( Η ΘΥΜΙΚΟ Η ΘΥΜΟΣ ) ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΘΥΜΗΤΙΚΟ

1.ΤΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟ αφορά στις λογικές λειτουργείες του ανθρώπου.

2.ΤΟ ΘΥΜΟΕΙΔΕΣ αφορά στον συναισθηματικό του κόσμο(δηλαδή στον χώρο της θρησκευτικής πίστης,της ηθικής,των συναισθημάτων,των ιδεολογιών,του θάρους,της αρετής,της ελπίδας,της οργής.Ατης ελευθεριας, της δικαιοσυνης κλπ. και αυτό εκπηγάζει το σθένος του ανθρώπου.

3.ΤΟ ΕΠΙΘΥΜΗΤΙΚΟ που αφορα στις επιθυμίες του.

»ΩΣ ΑΡΕΤΗ ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΥ ΜΕΝ Η ΦΡΟΝΗΣΙΣ, ΤΟΥ ΘΥΜΙΚΟΥ ΔΕ Η ΑΝΔΡΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΠΙΘΥΜΗΤΙΚΟΥ Η ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ.Ο ΝΟΥΣ ΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΖΕΙ.ΤΟ ΘΥΜΙΚΟΝ ΥΠΑΚΟΥΕΙ ΚΑΙ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΥ ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΑΜΑΣΕΙ ΤΟ ΕΠΙΘΥΜΗΤΙΚΟΝ».

Για να περιγραφεί λοιπόν η μορφή της Ψυχής, ο Πλάτων φτιάχνει έναν δικό του «μύθο»: τον μύθο του άρματος. Η αντιστροφή του Ερωτα από τη σφαίρα της κοινής ηδονής προς την θέαση του κάλλους επιτυγχάνεται με την παρουσίαση των εσωτερικών δυνάμεων της ψυχής:

Λογιστικό, θυμικό ή βουλητικό και επιθυμητικό.

Η τριχοτόμηση της ψυχής παρουσιάζεται σαν ένα άρμα που το σύρουν δυο άλογα και το διευθύνει ένας ηνίοχος. Ο ηνίοχος είναι το λογιστικόν, ο νους, τα δυο άλογα είναι το θυμικόν(βουλητικόν) και το επιθυμητικόν. Αυτό το σύμπλεγμα είναι ενιαίο και αδιαίρετο και εναπόκειται στην δεξιοτεχνία του ηνίοχου να κατευθύνει τα άλογα έτσι ώστε να υπάρχει αρμονία.

Ο Νους άρχει και προστάζει.

Το θυμικόν υπακούει και συνοδοιπορεί με τον νου, ώστε να μπορεί να δαμάσει το επιθυμητικόν. Τότε η Ψυχή απολαμβάνει αρμονία.

Παρά το γεγονός ότι αμφότερα τα μέρη αυτά είναι ζωικά διαφέρουν μεταξύ τους,τόσο λειτουργικά όσο και αξιολογικά. Τούτο γίνεται φανερό από το γεγονός ότι το θυμικό αν και ζωικό και ά-λογο όπως το επιθυμητικό υπακούει πρόθυμα στο λογιστικό(Ηνίοχο)και λειτουργεί ως συνεργός του για την καθυπόταξη του επιθυμητικού και για την συγκράτηση του άρματος της ψυχής του ανθρώπου.

Επειδή όμως οι λόγοι και τα λελεύσματα με τα οποία το λογιστικό του αρχαίου Έλληνα συγκρατούσε το θυμικό του ήσαν προιόντα των λειτουργειών της λογικής και ως εκ τούτου αντιπροσώπευαν τις άγνωστες μέχρι τότε στην λοιπή ανθρωπότητα-αφηρημένες έννοιες(όπως π.χ ελευθερία,λογική,αρετή,δημ οκρατία,ανδρεία,πολιτεία κ.ο.κ)αυτόι οι λόγοι και αυτά τα κελεύσματα ενδυνάμωναν ενίσχυαν και κραταίωναν κατά τρόπο μοναδικό το σθένος του θυμικόυ του.

Εδώ έγκειτε το μυστικό του αρχαιοελληνικού τρόπου του σκέπτεσθαι και του συνειδέναι:σε σύγκριση με το ά-λογο και το παρορμιτικό θυμικό των λοιπών σύγχονών του λαών και κοινωνιών,το θυμικό του αρχαίου Ελληνα,καθοδηγούμενο από το λογιστικό του διαμόρφωσε έναν τύπο ανθρώπου τον οποίον ο Αριστοτέλης αποκάλεσε μεγάθυμο. Αυτός ο τύπος ανθρώπου ο κατά λόγον άνθρωπος που είθισται να αποκαλούμε Άνθρωπο γεννήθηεκε στην Αρχαία Ελλάδα και διαμόρφωσε πολιτισμί που επετέλεσε επανάσταση στην Ιστορία της Ανθρωπότητας και άλλαξε τον ρουν της Ιστορίας ο ίδιος δε απετέλεσε πρότυπο διαχρονικά και διαπολιτιστικά.

Με σύγχρονους όρους λοιπόν ως Άνθρωπο με κατά λόγον συνείδηση θα ορίζαμε το άτομο που έχοντας επίγνωση της ατομικότητας του εκλογικεύει και συγκρατεί δια του λογιστικού την ζωική του φύση,ώστε αφενός μεν,να μην θυματοποιείται από τους εξουσιαστές που τον εκμεταλλεύονται μέσω αυτής αφετέρου να κατακτά έλλογα και έννομα την ελευθερία του εντός του ορατού του απτού και του λογικά συλληπτου κόσμου.

Βασικός σκοπός των σύγχρονων ψυχοτεχνολογιών λοιπόν είναι η παύση της λειτουργείας του λογιστικού μέρους της ψυχής του δυτικού ανθρώπου ώστε αφενός μεν το θυμικό του αφελές από την φύση του να παρασυρθεί από τους υποβολιμαίους λόγους και τα κελεύσματα της Νέας Εποχής αφετέρου δε ο άνθρωπος να υποδουλωθεί στο επιθυμητικό του.

Πλάτων και Ασυνείδητο.

Ο Πλάτων είχε αναφερθεί και σε έναν άλλο πιο σκοτινό χώρο:τον χώρο των κτηνώδων επιθυμιών που κατά πάσ πιθανότιτα υπάρχουν στον καθένα αλλά επειδή υποτάσσονται από τους νόμους και τις καλύτερες επιθυμίες μαζί με την λογική σε μερικούς από τους ανθρώπους εκλείπουν παντελώς η απομένουν λίγες και ανίσχυρες ενώ σε άλλους γίνοντα υσχυρότερες και περοσσότερες.

Οι σκοτεινές αυτές επιθυμίες που ξεσηκώνονται στον ύπνο μας όταν το άλλο μέρος της ψυχής γαληνεύει εκείνο δηλαδή που είναι λογικό και ήμερο και που κυβερνάει ενώ το άλλο το κτηνώδες και άγριο μέρος αφού κορεσθεί από φαγητά η από μέθη σκιρτά και παραμερίζοντας τον ύπνο ζητάει να φύγει και να ικανοποιήσει απόλυτα τις ορέξεις του..ξέρεις καλά πως σε μία τέτοια περίπτωση τολμά να κάνει τα πάντα σαν να έχει απελευθερωθεί και απαλλαγεί από κάθε ντροπή και φρόνηση.

Υπό το κράτος αυτών των κτηνωδών και άγριον επιθυμιών ο άνθρωπος στα όνειρά του δεν διστάζει καθόλου να επιχειρήσει με την φαντασία του να συνευρεθεί με οποιονδήποτε από τους ανθρώπους,να διαπράτει μιαρά εγκλήματα και να μην απέχει από κανένα είδος τροφής και με μια λέξη δεν αφήνει καμιά ανοησία η αδιαντροπιά.

Έν ολίγοις ο Πλάτων είχε εντοπίσει τον χώρο του ασυνειδήτου και των ενστίκτων.

ΕΝΏ μετά τον Πλάτωνα ο Πλωτίνος στις Εννεάδες του είχε εντοπίσει την ασυνείδητη σκέψη παρατηρώντας ότι:άλλο είναι η σκέψη και άλλο η αντίληψη της σκέψης και σκεπτόματε μεν πάντοτε αντολαμβανόμαστε δε όχι πάντοτε.

Αυτή η χωρίς αντίληψη σκέψη ίναι η περίφημη διαίσθηση την οποίαν τόσο εξιδανικεύει η Νέα Εποχή.

Τα σύνορα της λογικής.

Ωστόσο αν τον 40 π.χ αιώνα ο Πλάτων είχε εντοπίσει τα κατώτατα σύνορα της εμβέλειας της λογικής-πέραν και κατώθεν των οποίων ελλοχεύουν οι δυνάμεις του ασυνείδητου-κατά τους επόμενους τέσσερεις αιώνες ο λοιπός ελληνικός κόσμος δυνειδητοποίησε τα ανότατα συνορά της δηλαδή το πεπερασμένο της:

Ο ελληνικός…κόσμος,φθάνοντας ύστερα από ια φωτεινή τροχιά στο σύνορο της λογικής είχε αρχίσει να διαβλέπει ότι πέρα από αυτήν εκτείνεται ο ανεξερεύνητος χώρος του αρρήτου.Και έφθασε στη συνειδητιποίηση ότι σε αυτό τον χώρο ήταν αδύνατο να διεισδύσει με τις δικές του δυνάμεις.

Αυτός ακριβώς ο χώρος του αρρήτου διανοίχθηκε στν ανθρωπότητα με την έλευση του Ιησού Χριστού μας στον κόσμο. Αυτός εισήγαγε μια πρωτοφανή στην Ιστορία της Ανθρωπότητας έννοια και πρακτική:

την αγάπη και το εξαυτής απορρέον έλεος.

Τόσο η αγάπη και το έλεος όσο και η χριστιανική περί κόσμου αντίληψη εγέννησαν ένα νέο είδος σκέψης:την υπερ-λογική σκέψη.

Η υπερ-λογική σκέψη αποκλειστικό γνώρισμα της χριστανικής πίστης υπερβαίνει τα σύνορα της λογικής χωρίς ωστόσο να τα παραβιάζει.Ανιθέτως χρησιμοποιεί την λογική βασανιστικά προκειμένου να εμπεδώσει της υπερλογικές έννοιες της χριστανικής περί ανθρώπου και περί κόσμου αντίληψης και πίστης.

Και το κυριώτερο διαμορφώνει στην ανθρώπινη συνείδηση το καθεστώς της ένθεης λογικότητας.

Η σταθερότητα και το αμετακίνητο στην αίσθηση και επίγνωση της ένθεης λογικότητας(logosnost)του κόσμου χαρακτηρίζει τους αγγέλους και τους αγίους.

Πλήρης απουσία αυτής της αισθήσεως και της επιγνώσεως χαρακτηρίζει τους δαίμονες και τους ανθρώπους τους πωρωμένους στο κακό.

Αμφιταλάντευση σε αυτή την αίσθηση είναι ο κλήρος των ολογόπιστων ανθρώπων.

Ο παράδεισος συνιστάται στην σταθερή και αμετακίνητη αίσθηση και επίγνωση της ένθεης λογικότητας του κόσμου που δημιουργήθηκε από τον Θεό Λόγο.

Ο διάβολος γιαυτό είναι διάβολος γιατί ολοκληρωτικά και αιώνια αρνείται την λογικότητα και λογική στον κόσμο.

ΤΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΝ,Ο ΝΟΥΣ

είναι το τμήμα της Ψυχής που σκέπτεται και έχει τη γνώση, θεωρητική και ηθική/πρακτική. Είναι το κέντρο της πνευματικής και ηθικής προσωπικότητας, η ουσία του ανθρώπου. Είναι ο Νους της Ψυχής, με πρωταρχική αρετή την σύνεση. Το ανώτερο μέρος της Ψυχής. Είναι ο ηνίοχος του άρματος.

Βασική πεποίθηση του Πλάτωνα αλλά και όλης της ελληνικής φιλοσοφίας είναι ότι ο Νους είναι απ’ όλα τα ανθρώπινα η ανώτερη αξία. Αυτός είναι που μεταβάλλει το χάος σε κόσμο, την αταξία σε τάξη, την έλλειψη μέτρου σε μέτρο. Αυτός είναι που δημιουργεί αρμονία.

Μόνον ο νους μπορεί να φέρει ενότητα μέσα στον κόσμο των επιθυμιών, δηλαδή ενότητα νόμου..

ΤΟ ΘΥΜΟΕΙΔΕΣ Η ΘΥΜΙΚΟΝ Η ΒΟΥΛΗΤΙΚΟΝ

είναι το μέρος της ψυχής που έχει να κάνει με την δύναμη, την τιμή και την δόξα, που υποστηρίζει το δίκαιο και αποκρούει το άδικο. Συγγενεύει περισσότερο με το λόγο, τη λογική σε σχέση με το επιθυμητικό και γι αυτό ενισχύει τη νόηση στον αγώνα της κατά της επιθυμίας.

Πρωταρχική του αρετή είναι η καρτερικότητα, το κουράγιο που ολοκληρώνεται με την υπακοή στο νου. Είναι το καλό άλογο του μύθου του άρματος της ψυχής.

ΤΟ ΕΠΙΘΥΜΗΤΙΚΟΝ

είναι η έδρα των κατώτερων ορμών και επιθυμιών: αυτοσυντήρηση, διαιώνιση του είδους, τάση για πλούτο, φαγητό, ποτό. Γνωρίσματα της επιθυμίας είναι η οξύτητα των αισθήσεων που μπορεί να οδηγήσει σε απληστία για τα υλικά αγαθά. Είναι το «κακό» άλογο του μύθου.

Τα τρία μέρη της ψυχής είναι συμπληρωματικά μεταξύ τους και αλληλέγγυα. Το κάθε μέρος θα πρέπει να επιτελέσει με τον καλύτερο τρόπο τη λειτουργία του για την ισορροπία του συνόλου και κάτω από την υψηλή εποπτεία της λογικής. Το κακό δεν βρίσκεται μέσα σ’ ένα από τα μέρη αλλά στην αταξία ανάμεσα στα μέρη. Με την κυριαρχία του ορθού λόγου, του ηνίοχου, έχουμε ευταξία.

Αν το κακό άλογο επιβάλλει την κυριαρχία του τότε η ηδυπάθεια θα επικρατήσει πάνω στο κουράγιο. Επεκτείνοντάς το στην διακυβέρνηση μιας πόλης ή μιας χώρας, αν οι πολιτείες αφεθούν στον πειρασμό της δύναμης ή του χρήματος τότε όλο το πολιτειακό άρμα τραντάζεται.

Από τις τρεις αυτές δυνάμεις μόνο το λογιστικόν είναι θεϊκό και αθάνατο. Τα άλλα δύο είναι γήινα, θνητά. Το επιθυμητικό κατακερματίζει την ψυχή, ενώ ο νους την ενώνει. Αλλά ψυχή είναι και το επιθυμητικό και ο νους. Η αντίθεση αυτή είναι η πιο βαθιά αντινομία της ψυχής και φαίνεται πως είναι αγεφύρωτη. Πράγματι, μόνον όταν ο νους ημερώσει το πάθος της επιθυμίας, είναι δυνατή η γεφύρωση. Και τότε όμως δεν θα είναι απόλυτη, γιατί η επιθυμία είναι ακοίμητη, και μπορεί ανά πάσα στιγμή, όταν βρει την ψυχή αφρούρητη από το νου, να σπάσει την εξουσία του νου και να αρχίσει πάλι την πολυκίνητη και πολύμορφη ζωή της.

Σωφροσύνη είναι ο μετριασμός της ορμής, του πάθους και γενικά της επιθυμίας από το νοητικόν.

Ο Νους ημερώνει το πάθος χωρίς να το καταδυναστεύει. Νους και πάθος είναι συνάλληλοι συντελεστές για την οικοδόμηση της προσωπικότητας.

Η επιθυμία θα πρέπει να υψωθεί στην καθαρότητα και αντικειμενικότητα του Νου και να λάβει απ’ αυτόν νόημα και μορφή. Ούτε θα παραμείνει άναρχη, όπως ήταν προτού έρθει σε επαφή με το Νου, αλλά ούτε και θα γίνει υπόδουλη. Θα μεταπλαστεί από τη δύναμη του νου, θα εξευγενιστεί μέσω της επιστήμης, της μουσικής και της παιδείας γενικότερα. Ο Νους δεν προσπαθεί να αφανίσει την επιθυμία αλλά να την πειθαρχήσει. Δεν προσπαθεί να επιβάλλει την εξουσία του, αλλά πασχίζει για την αναγνώριση της εξουσίας του από τους αρχόμενους, δηλαδή τις αισθήσεις.

Η Ψυχή διαθέτει φτερά. Είναι ένα φτερωτό άρμα.

Μια διαρκής εναλλαγή εικόνων και κίνησης: από το άρμα της Ψυχής με τα δυο άλογα στην κυκλική χορεία των θεών, από τον κυκλικό αυτό χορό στην μετεμψύχωση, από την πτώση των ψυχών στο φύτρωμα των φτερών και πάλι στο άρμα της Ψυχής.

Εν τέλει, αυτό το γλίστρημα, η ταλάντευση, η πτώση, το σήκωμα, η ανόρθωση είναι η μορφή της κίνησης της ίδιας της θείας μανίας του Ερωτα.

Μέσα στην ανθρώπινη οντότητα μια διαρκής σύγκρουση: οι απολλώνιες δυνάμεις της Ψυχής, το Φως και ο Νους, ο ηνίοχος της Ψυχής, έρχονται σε αντιπαράθεση με τις άλλες δαιμόνιες δυνάμεις, τις άκαμπτα διονυσιακές..